CurieuzeNeuzen Vlaanderen is een wetenschappelijk onderzoek waarbij de bevolking de handen uit de mouwen steekt. Onder leiding van professionele wetenschappers verzamelen burgers data over luchtkwaliteit. Zo helpen ze mee om een uitdagend wetenschappelijk probleem op te lossen. De bedoeling is om luchtkwaliteit over heel Vlaanderen gedetailleerd in kaart te brengen, zowel in de stad als op het platteland.
Het CurieuzeNeuzen Vlaanderen onderzoek naar luchtkwaliteit
Niet minder dan 20.000 gezinnen, verenigingen, bedrijven en scholen krijgen de kans om de luchtkwaliteit te meten. Dit gebeurt door een eenvoudige meetopstelling op te hangen aan een raam van hun woning, appartement of gebouw. Gedurende de volledige maand mei wordt de concentratie van stikstofdioxide (NO2) in de lucht gemeten. NO2 is een belangrijke indicator van luchtverontreiniging die veroorzaakt wordt door het verkeer.
Dit onderzoek zal duidelijk maken in welke mate we worden blootgesteld aan NO2. Zo kunnen we beter inschatten wat de gevolgen zijn voor onze gezondheid. Dat dergelijke metingen op zo’n grote schaal worden uitgevoerd, is een internationale primeur.
CurieuzeNeuzen Vlaanderen wil in de eerste plaats de wetenschap een belangrijke stap vooruit laten zetten. De data die we tijdens dit onderzoek verzamelen, worden gebruikt om een complex computermodel voor luchtkwaliteit te verbeteren. Dit is van groot belang om de effecten van NO2 op de gezondheid beter te kunnen inschatten. Zo is het mogelijk om beleidsmakers betere informatie en aanbevelingen te geven.
Op elk punt in Vlaanderen willen we dus de luchtkwaliteit nauwkeurig weten. Dat is complexer dan het lijkt, want de luchtkwaliteit is op elke plaats erg verschillend. Vooral de concentraties van verkeersgerelateerde stoffen kunnen sterk variëren door het zogenaamde ‘street canyon’-effect. In een drukke straat blijven de vervuilende stoffen langer hangen en is de luchtkwaliteit slechter. In een nabijgelegen park kan de luchtkwaliteit dan weer opmerkelijk beter zijn.
Omdat de luchtkwaliteit sterk verschilt van plek tot plek, hebben we heel veel metingen nodig om het computermodel grondig te testen. Daarom roept CurieuzeNeuzen Vlaanderen de hulp van burgers in. Door samen de luchtkwaliteit op 20.000 plaatsen in Vlaanderen te meten, bekomen we een dataset die van onschatbare wetenschappelijke waarde is.
We zijn met CurieuzeNeuzen Vlaanderen niet aan ons proefstuk toe. Het bewijs dat burgers excellente data over luchtkwaliteit kunnen verzamelen leverde CurieuzeNeuzen Antwerpen (een samenwerking met de Ringland Academie en de Stad Antwerpen). In mei 2016 hielpen 2.000 Antwerpse gezinnen, scholen, bedrijven en verenigingen ons om de concentratie van stikstofdioxide in hun straat te meten. Daarbij werd op dezelfde manier te werk gegaan als in dit project.
CurieuzeNeuzen Antwerpen werd een groot succes en leverde zeer duidelijke inzichten op over de buurt-tot-buurt-variatie in een grote Europese stad (een overzicht van de resultaten vind je hier). Het project werd in de internationale academische wereld zeer goed onthaald. Het Europees Milieuagentschap schuift CurieuzeNeuzen Antwerpen zelfs naar voren als een ‘best-practice’ in burgeronderzoek.
Met projecten zoals CurieuzeNeuzen Antwerpen en ook Airbezen speelt Vlaanderen zonder meer een pioniersrol op internationaal vlak in het inschakelen van burgers voor luchtkwaliteitsmetingen. CurieuzeNeuzen Vlaanderen wil daar nog een stap verder in gaan. We meten niet alleen in grote steden, maar ook in kleinere gemeenten en op het platteland. En dit op 20.000 plaatsen. Het is de eerste keer dat burgers de luchtkwaliteit op zo’n grote schaal meten.
Recente resultaten van de Vlaamse Milieumaatschappij tonen aan dat luchtkwaliteit niet enkel een probleem is in de grote steden. Ook in kleine gemeenten wordt de Europese norm voor stikstofdioxide (NO2) overschreden.
Deze moleculen ontstaan bij verbranding op hoge temperatuur, zoals in de motor van een auto. Omdat NO2 een belangrijke indicator is voor luchtverontreiniging door het verkeer, is het relevant om de stof te meten. Het verkeer is verantwoordelijk voor meer dan de helft van de NO2-uitstoot in Vlaanderen. Dieselwagens produceren daarbij meer NO2 dan benzinewagens.
Hoge NO2-concentraties hebben belangrijke effecten op de gezondheid zoals irritatie van de luchtwegen, verergering van astma of chronische bronchitis. Recent onderzoek toont aan dat hogere NO2-concentraties ook de kans op een hartaanval vergroten. Stikstofdioxide heeft daarnaast ook een invloed op het milieu door de vorming van smog, en draagt bij aan de verzuring van de oceanen.
CurieuzeNeuzen Vlaanderen wil de burgers bewust maken van een gezonde leefomgeving en het belang van luchtkwaliteit.
Om goede meetresultaten te bekomen, zijn nauwkeurigheid en zorgvuldigheid van groot belang.
CurieuzeNeuzen Vlaanderen gebruikt een gestandardiseerde meetopstelling die eenvoudig is en toch zeer betrouwbare data oplevert. De meting van NO2 in de buitenlucht gebeurt met diffusiebuisjes, waarin een filtertje selectief NO2-moleculen bindt. Op elk meetpunt hangen twee buisjes gedurende vier weken in de buitenlucht.
Na vier weken NO2-moleculen te hebben ‘gevangen’ gaan de buisjes naar het laboratorium voor analyse. De totale hoeveelheid NO2 opgeslagen in het buisje geeft de concentratie NO2 in de buitenlucht weer. Om een correct meetresultaat te krijgen, nemen we de gemiddelde waarde van de twee meetbuisjes.
De meetresultaten ondergaan een strenge kwaliteitscontrole. De meetresultaten worden daarbij geijkt op basis van een vergelijking met de officiële NO2-metingen van de Vlaamse Milieumaatschappij. Daarna worden de NO2-meetresultaten gebruikt om de recente computerkaart voor luchtkwaliteit te testen. Hoe goed benadert het computermodel de echte concentraties gemeten door de CurieuzeNeuzen?
CurieuzeNeuzen Vlaanderen wordt wetenschappelijk gecoördineerd door prof. dr. ir. Filip Meysman, verbonden aan het Departement Biologie en het Instituut voor Duurzame Ontwikkeling (IMDO) van de Universiteit Antwerpen. Verschillende onderzoekers van de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) en de Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek (VITO) brengen expertise in voor de meting en modellering van luchtkwaliteit. Het Onderzoeksinstituut voor Arbeid en Samenleving (HIVA- KU Leuven) onderzoekt de sensibilisatie en sociale context. De Standaard organiseert mee de distributie van de meetpakketten, en zorgt voor een wervende communicatie naar het brede publiek.
Een initiatief van
Met ondersteuning van
