De luchtkwaliteit, en dus ook de NO₂-concentratie, kan soms sterk variëren over korte afstand, zelfs binnen eenzelfde straat. Deze sterke variatie heeft verschillende oorzaken: het type bebouwing, een betere lokale ventilatie in de straat, de nabijheid van een kruispunt of verkeerslicht, enzovoort. Daarnaast zit er, zoals bij elke meting, een onzekerheid op de individuele meetwaarden. Stel dat we CurieuzeNeuzen zouden herhalen, dan gaat je meetwaarde niet exact dezelfde zijn, de meting kan enkele microgram hoger of lager uitvallen.

NO₂ of stikstofdioxide is een gas dat ontstaat bij allerlei verbrandingsprocessen. Bij zeer hoge temperaturen ontstaan er chemische reacties tussen stikstof (N₂) en zuurstof (O₂) uit de lucht. Hierbij ontstaat er eerst stikstofmonoxide (NO) en door verdere reactie met zuurstof ook stikstofdioxide (NO₂). Deze twee gassen zijn de meest voorkomende stikstofoxiden en worden samen NO_X genoemd.

NO₂ is vooral afkomstig van verbrandingsprocessen door menselijke activiteiten. NO₂ kan ook op natuurlijke wijze ontstaan, zoals bij bosbranden of door bliksem in de atmosfeer. Ook planten en bacteriën kunnen NO₂ aanmaken in de bodem en in water. Deze natuurlijk bronnen dragen maar een klein deel bij tot de NO₂ in Vlaanderen.

De uitstoot wordt doorgaans uitgedrukt als de totale hoeveelheid stikstofoxiden (NO_X), waarvan NO₂ een belangrijk deel is. Verkeer is de grootste bron van NO_X. Volgens het recentste jaarverslag van de Vlaamse Milieumaatschappij is verkeer (wegverkeer, vliegverkeer en scheepvaart) in Vlaanderen verantwoordelijk voor 62% van de uitstoot van NO_X, een ruime voorsprong op de industrie, die met 18% de tweede belangrijkste bron is. Binnen de groep van het verkeer heeft wegverkeer het grootste aandeel.

De Vlaamse Milieumaatschappij meet stikstofdioxide met een netwerk van automatische meetposten verspreid over Vlaanderen. De meetresultaten worden live doorgegeven en kan u bekijken op de website van de VMM.

Kijk ook op deze pagina met de wetenschappelijke uitleg over de Palmes tubes, inclusief reactievergelijkingen en wat wetenschappelijke wetenswaardigheden.

Dat hangt af van welke vervuilende stof u bekijkt. Verkeer is met voorsprong de belangrijkste bron van NOx (NO₂), maar de bijdrage van houtverbranding voor huisverwarming is groter voor fijn stof en kankerverwekkende PAK (polycyclische aromatische koolwaterstoffen). Voor vluchtige organische stoffen (VOS) is de industrie de grootste bron in Vlaanderen. Voor bijna alle stoffen die van verbrandingsprocessen afkomstig zijn, speelt verkeer wel een belangrijke rol. Omdat NO₂ makkelijk te meten is, is het een goede indicator voor verkeersgerelateerde luchtvervuiling, als een  kanarie in de koolmijn.

Opgelet: uitstoot is niet hetzelfde als blootstelling. Onze blootstelling stijgt naarmate we ons dichter bij de bron bevinden. Verkeer zorgt in Vlaanderen voor een hoge blootstelling aan vervuiling omdat de uitstoot ‘dicht bij de mensen’ plaatsvindt. Dit is een gevolg van ons uitgebreide wegennet en het feit dat veel mensen dicht bij verkeer wonen. Bovendien blijft luchtvervuiling langer hangen in smalle straten met aaneengesloten bebouwing, de zogenaamde ‘street canyons’. In combinatie met veel verkeer kan dit leiden tot lokaal sterk verhoogde concentraties.

Niet alleen dieselwagens produceren luchtvervuiling, ook benzinewagens en alle andere types wagens met een verbrandingsmotor (CNG, …) vervuilen de lucht. De NO_x-uitstoot is bij dieselwagens (ook de modernste) onder realistische rijomstandigheden wel een stuk hoger dan die bij benzinewagens. Bovendien is de officiële Europese uitstootgrens voor NO_x voor dieselwagens ook minder streng (80 mg/km) dan die voor benzinewagens (60 mg/km).

Dieselmotoren gebruiken een ander verbrandingsproces, waarbij de verbranding gebeurt bij hogere temperatuur en druk en bij een overmaat aan zuurstof, waardoor meer stikstofoxiden ontstaan. Daarnaast verhogen de huidige katalysatoren in dieselwagens het relatief aandeel NO₂ in de totale uitstoot van NO_X.

Elektrische wagens veroorzaken veel minder (lokale) luchtvervuiling. Ze hebben immers geen uitlaat en stoten geen NO_x of andere gassen uit. Toch zijn het geen “zero emission” voertuigen: ook elektrische wagens veroorzaken fijn stof door “niet-uitlaat” emissies zoals slijtage van de banden, remmen en het wegdek.

Verschillende vormen van luchtverontreiniging zoals NO₂, ozon en fijn stof worden vaak door elkaar gebruikt. Toch is het belangrijk een onderscheid te maken.

Luchtverontreiniging is in veel gevallen het gevolg van verbrandingsprocessen (bv. bij verwarming thuis, in industriële installaties en in het verkeer). Tijdens de verbranding ontstaat een complex mengsel van zowel gassen als zwevende deeltjes. Afhankelijk van de specifieke verbrandingsomstandigheden ontstaat er een andere mix van gassen en deeltjes.

Verkeer is de belangrijkste bron van het gas NO₂, en is het ook een belangrijke bron van ultrafijn stof (PM_0,1) en roetdeeltjes. Fijn stof is een mengsel van verschillende soorten deeltjes met verschillende groottes. Bij deeltjes kleiner dan 10 micrometer spreekt men van PM₁₀, zijn ze kleiner dan 2,5 micrometer dan spreken we van PM_2,5. Voor fijn stof (PM_2,5 en PM₁₀) is de uitstoot door huishoudens, voornamelijk door houtverbranding, belangrijker dan de uitstoot door verkeer.

NO₂  is een van de voorlopers van ozon, een zeer reactief gas dat bestaat uit 3 zuurstofatomen (O₃). Ozon wordt niet rechtstreeks uitgestoten maar ontstaat op zonnige en warme dagen onder invloed van temperatuur en zonlicht uit andere gassen. Het klinkt eigenaardig, maar in de steden en op plaatsen met de hoogste NO_x-uitstoot zijn de ozonconcentraties meestal het laagst. Dit wordt ook wel de ‘ozonparadox’ genoemd. NO_x bestaat uit een belangrijk deel stikstofmonoxide (NO). Dit NO breekt ozon (O₃) terug af tot zuurstof (O₂) en NO₂. De mate van ozonvorming en -afbraak bepaalt de ozonconcentraties. In steden is er door vers uitgestoten NO relatief meer afbraak dan op het platteland. Vandaar dat er in meer landelijke gebieden met lagere NO₂-concentraties meestal hogere ozonpieken zijn.

NO_x spelen ook een rol bij de vorming van fijn stof. Een belangrijk deel (30 tot 40 %) van het fijn stof in de lucht wordt gevormd door reacties tussen gassen. Door reacties tussen NO_x en ammoniak (NH₃), dat vooral afkomstig is van de landbouw, ontstaan deeltjes ammoniumnitraat. Omdat deze deeltjes niet rechtstreeks zijn uitgestoten spreken we van ‘secundair’ fijn stof.

NO₂ is dus niet alleen als afzonderlijk molecule een probleem, het kan ook bijdragen tot de vorming van andere stoffen die ook nadelige gezondheidseffecten hebben.

NO₂ inademen is niet goed voor onze gezondheid. Stikstofmonoxide (NO) is minder gevaarlijk, maar wordt snel omgezet naar NO₂ in onze atmosfeer. NO₂ mag niet verward worden met CO₂, dat een broeikasgas is, maar op zich geen gezondheidsrisico draagt. Het mag ook niet verward worden met stikstofgas (N₂), dat het meest voorkomende gas is dat we dagelijks inademen en geheel ongevaarlijk is.

Inademen van NO₂ kan irritaties van de luchtwegen veroorzaken. Langdurige blootstelling aan hoge concentraties van NO₂ kan bijdragen tot de ontwikkeling van astma en infecties van de luchtwegen (piepende ademhaling, kortademigheid en hoesten). NO₂ wordt gelinkt aan longschade, hart- en vaatziekten, kanker en dus ook vroegtijdige sterfte. Zowel korte episodes van hoge concentraties als langdurige blootstelling aan lage concentraties zijn schadelijk voor de gezondheid. Via zijn rol in de vorming van ozon en fijn stof kan NO₂ ook indirect schade berokkenen.

Het Europees Milieuagentschap noemt NO₂ als één van de drie polluenten met de grootste negatieve invloed op de volksgezondheid. De andere zijn fijn stof en ozon, waarvan in beide gevallen de concentratie ook wordt beïnvloed door NO₂.

Omdat NO₂ en dieselroet vaak samen voorkomen is het niet zo éénvoudig om de gezondheidseffecten van deze twee stoffen van elkaar te onderscheiden. Waar men vroeger dacht dat NO₂ alleen een maat of ‘proxy’ was voor het totale mengsel van verkeersgerelateerde luchtvervuiling, wijzen nieuwe studies wel degelijk op een afzonderlijk effect van NO₂.

Net zoals mensen (en dieren) ondervinden planten ook negatieve effecten van NO₂. Het  kan rechtstreeks schade toebrengen aan planten en hun groei vertragen. Ook kan het de planten gevoeliger maken voor ziekte en vorst. Hoge concentraties van NO₂ leiden ook tot de vorming van ozon (voornamelijk overdag), waarvan geweten is dat het zeer schadelijk is voor planten. Het belangrijkste effect is het verminderen of stoppen van de fotosynthese.

NO₂ zorgt voor een verhoogde toevoer van stikstof naar de bodem (vermesting), wat nefast is voor natuurlijke ecosystemen. Als gevolg hiervan vermindert de biodiversiteit in bos, heide en extensief beheerd grasland. NO₂ regent ook uit boven de oceaan, wat leidt tot een verzuring van het zeewater door “zure regen”.

Soms kan dat inderdaad. Bepaalde stoffen die bijdragen tot luchtverontreiniging hebben een geur, zoals stikstofdioxide (NO₂), ozon (O₃) en uitstoot van houtverbranding. We kunnen deze stoffen ruiken als de concentraties in de buitenlucht hoog genoeg zijn. Zo kent u de geur van (natuurlijk gevormd) ozon wellicht als de typische geur na een onweer met veel bliksems. NO₂ heeft een scherpe, indringende geur die wat aan bleekwater doet denken, en dit kan u ruiken wanneer de concentratie boven de 220 µg m^-3 stijgt. Dit zijn concentraties die op piekmomenten gedurende korte tijd in straten met druk verkeer gehaald worden (denk aan de Wetstraat). Maar onze reukzin went snel. De geur van luchtverontreiniging met NO₂ zal u dus het beste waarnemen wanneer u uit een omgeving komt waar de concentratie laag is (bv. als u vanop het platteland met uw fiets de stad inrijdt). Geur is dus geen goede indicator om aan te geven of er al dan niet luchtvervuiling is.